Շփման ուժ է առաջանում, երբ հպվող մարմինները տեղաշարժվում են միմյանց նկատմամբ: Շփման ուժի առաջացման գլխավոր պատճառը մարմինների մակերևույթների խորդուբորդությունն է:
Բնության մեջ, տեխնիկայում և կենցաղում շփումն ունի մեծ նշանակություն: Այն կարող է լինել օգտակար և վնասակար:

Եթե փորձենք շարժել սեղանին դրված գիրքը, ազդելով նրա վրա հորիզոնական ուժով, կնկատենք, որ այն սկսում է շարժվել, երբ այդ ուժը հասնում է որոշակի արժեքի: Դա նշանակում է, որ մարմնի վրա այդ ընթացքում ազդում է մեկ այլ ուժ, որը հակառակ է ուղղված կիրառված ուժին և համակշռում է այն: Այն ուղղված է մարմնի հնարավոր շարժման ուղղությամբ: Այդ ուժը գրքի և սեղանի միջև առաջացած դադարի շփման ուժն է: Այդ ուժին մենք հանդիպում ենք, երբ փորձում ենք տեղից շարժել ծանր պահարանը:

Մարմինների հպվող մակերևույթների միջև առաջացող և միմյանց նկատմամբ նրանց շարժումը խոչընդոտող ուժը կոչվում է դադարի շփման ուժ:

Երբ ազդող ուժը դառնում է դադարի շփման ուժի առավելագույն արժեքից փոքր-ինչ մեծ, մարմինը շարժվում է, և դադարի շփման ուժի փոխարեն ի հայտ է գալիս սահքի շփման ուժը:

Երբ մարմինը գլորվում է մեկ այլ մարմնի մակերևույթի վրայով, այդ դեպքում առաջացող դիմադրության ուժը կոչվում է գլորման շփման ուժ:

Այն շփման ուժը, որն առաջանում է մակերևույթի և դրա վրա գլորվող անիվի, գլանի կամ գնդի միջև, կոչվում է գլորման շփման ուժ:

Եթե շփումը չլիներ, ո՛չ մարդիկ, ո՛չ կենդանիները, ո՛չ էլ փոխադրամիջոցները չէին կարողանա շարժվել գետնի վրայով (տե՛ս նկարը)։ Բեռնափոխադրիչի ժապավենի վրա դրված բեռները ոչ թե վեր կբարձրանային, այլ կսահեին ցած: Այս դեպքերում, երբ շփումն օգնում է գործին, աշխատում են մեծացնել այն:

Օրինակ՝

Մերկասառույցի ժամանակ կոշիկի ներբանի և սառույցի միջև շփումը մեծացնելու համար սառույցի վրա ավազ են լցնում, ճանապարհի առավել վտանգավոր հատվածներում ավտոմեքենայի անվադողերին հատուկ շղթաներ են հագցնում և այլն:

Շփման շնորհիվ է, որ արգելակելիս մեքենաները կանգ են առնում, որ առարկաները կարողանում ենք բռնել ձեռքում և այլն:

Շփումը կարող է նաև մեծ վնասներ հասցնել:

Օրինակ՝

Շփման պատճառով տարբեր մեխանիզմների շարժվող մասերը տաքանում և մաշվում են։ Շփման այս և այլ վնասակար հետևանքները մեղմելու նպատակով հպվող մակերևույթները պատում են որևէ քսուքով կամ յուղով:

Այս դեպքում միմյանց հետ շփվում են ոչ թե դետալների մակերևույթները, այլ նրանց միջև առկա յուղի շերտերը:

Շփումը փոքրացնում են նաև տարբեր առանցքակալներ օգտագործելով, որոնց միջոցով սահքի շփումը փոխարինվում է գլորման շփումով (տե՛ս նկարը): 

դ. 2.5. Շփման ուժեր: Շփումը բնության մեջ, կենցաղում

Հարցեր՝
1. Շփման ի՞նչ տեսակներ գիտեք:

Սահքի շփման ուժ, առաջանում է հպվող մարմինների հրաբերական շարժման ժամանակ, ուղղված է շարժման ուղղությանը հակառակ։

Ճոճման շփման ուժ, առաջանում է շփվող/փոխազդող մարմիններից մեկի՝ մյուսի նկատմամբ ճոճվելու ժամանակ։

Դադարի շփման ուժ, առաջանում է հպվող մակերևույթների միջև և խանգարում հարաբերական շարժմանը։ Այդ ուժը պիտի հաղթահարվի, որպեսզի շարժման մեջ դրվի մարմիններից որևէ մեկը։

Գլորման շփման ուժ, ուժի մոմենտ է, որն առաջանում է հպվող մարմինների միջև՝ մարմիններից մեկի՝ մյուսի մակերևույթին գլորման ժամանակ, ուղղված է գլորման ուղղությանը հակառակ։

2. Ի՞նչ դեր է կատարում շփումը բնության մեջ, տեխնիկայում և կենցաղում:

Շփումը մեծ նշանակություն ունի տեխնիկայում, կենցաղում, և բնության մեջ։ Շփումը կարող է լինել և վնասակար, և օգտակար։
3. Բնագիտական մի փորձ կատարիր:

Վարժություն 8։ Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով դ, տ կամ թ։

Աղոթք, արդար, արդեն, արդյոք, արդյունք, թփուտ, արդուկ, բարդ, բերդ, բուրդ, դադար, դրդել, երդիկ, երդում, զարդ, լաջվարդ, զվարթ, լերդանալ, լյարդ, խնդիր, խորդուբորդ, թուղթ, կարդալ, կենդանի, հաղորդել, պատգարակ, մարդ, նյարդ, սթափվել, թատերական, Նվարդ, որդ (ճիճու), որթ (խաղողի վազ), որդի, վարդ, Վարդան, վարդապետ, շքերթ, Վարդգես, վրդովել, օդ, օրիորդ, գնորդ, ժողովուրդ, խրտվիլակ, ընդամենը, ընդհակառակը, փարթամ, ընդհանուր, ընդունակ, ընդունել, ընդարմանալ։ 

Վարժություն 9։ Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով ձ, ծ կամ ց։

Արձակուրդ, ասացվածք, ընդարձակ, ատաղձագործ, գլուխկոնձի, համարձակ, բարձ, բարձել, թխվածք, բարձր, խցկել, առանցք, դաղձ, դարձ, կցկտուր, դեղձ, դեղձանիկ, հանդիպակաց, դերձակ, դերձան, խուրձ, ձվածեղ, հանդերձ, հինավուրց, լպրծուն, հարձակվել, համբարձվել, Համբարձում, փայծաղ, որձ, վարձ, ուրց, փորձ, որ….ւալ, օձ, օձիք։

Տերյանը «Պեպոն» թարգմանել էր ռուսերեն, եւ Մաքսիմ Գորկու հետ պատրաստվում էին խմբագրել։ Գորկին անսպասելիորեն հարցրեց․

— Վահան Սուքիասի, ինչու՞ ռուսերեն չեք գրում․ անթերի տիրապետում եք լեզվին, հրաշալի զգում ռուսերենի նրբերանգները։

— Լեզուն իմանալը դեռ քիչ է, պետք է նաեւ այդ լեզվով մտածել կարողանաս,- պատասխանեց Տերյանը։

— Դուք ռուսերեն չե՞ք մտածում․․․

— Երբեմն, բայց ոչ բանաստեղծություններ գրելիս․․․

— Ուզում էի ասել, որ եթե ռուսերեն գրեիք, ձեր լսարանը հարյուրապատիկ կմեծանար, Ռուսաստանը մե՜ծ երկիր է․․․

Այս հանդիպումից հետո Տերյանը գրեց․

Չեմ դավաճանի իմ Նվարդին,

Որքան էլ դյութես, օ, Շամիրամ.

Որպես արքան այն` մանուկ Արան,

Չեմ դավաճանի իմ Նվարդին:

Որքան փորձանք գա իմ զոհ սրտին,

Որքան էլ փայլըդ փայե նրան,

Չեմ դավաճանի իմ Նվարդին,

Որքան էլ դյութես, օ, Շամիրամ:

Առաջադրանքներ

1. Գտնել տրիոլետի երկու` ակնհայտ ու թաքնված գաղափարները: Ակնհայտ էր, որ Արան չեր դավաճանի իր կնոջը ՝ Նվարդին։ Իսկ թաքնված գաղափարը, դա այն էր երբ Գորկին ասաց Տերյանին, ռուսերեն գրի իր ստեղծագործությունները, իսկ այս տրիոլոտով Տերյան ուզում էր ասել, որ չի դավաճանի իր հայրենիքնն ՝ այսինքն կգրի հայերեն։
2. Բացատրել, թե Նվարդն ու Շամիրամը տրիոլետում ինչեր են խորհրդանշում: Նվարդը խորհրդանշում էր հայրենիքը, իսկ Շամիրամը օտար երկրները, որոհետև երբ Տերյանը ասում է, չեմ դավաճանի իմ Նվարդին- դա նշանակում է, որ չի դավաճանի իր հայրենիքին, իսկ երբ նա գրում է որքան էլ դյութես, օ, Շամիրամ- նա ուզում էր ասել որքան էլ դյութեն օտար երկրները, ես իմ երկրին չեմ դավաճանի
3. Իրեն ո՞ւմ հետ է համեմատում Տերյանը, ինչո՞ւ: Տերյանը իրան համեմատում է Արայի հետ քանի, որ նա չի դավաճանել Նվարդին, և Տերյան էլ չեր ուզում դավաճանել իր հայրենիքին։
4. Ի՞նչ է տրիոլետը: Օգտվելով համացանցից` տեղեկություններ հավաքիր:

 Triolet, ծագում է իտալերեն trio — «երեք» բառից), բանաստեղծության կառուցման կայուն ձև, որը բաղկացած է ութ տողից։ Որի 4-րդ և 7-րդ տողերը կրկնում են առաջինը, իսկ 8-րդը՝ երկրորդը, որով ամբողջ բանաստեղծությունն ունենում է երկու հանգ:

1.Հաշվե՛ք
ա) − 1 + (−2)=-3
բ) − 2 + (−1)=-3
գ) − 2 + (−4)=-6
դ) − 5 + (−1)=-6
ե) − 3 + (−8)=-11
զ) − 4 + (−11)=-15

2.Հաշվեք.
ա) − 9 + (−2)=-11
բ) − 7 + (−3)=-10
գ) − 13 + (−8)=-21
դ) + 12 + (+ 23)=35
ե) − 25 + (−7)=-32
զ) + 18 + (+ 42)=60

3.Գտե՛ք գումարը.
ա) − 1 + (+ 2)=+1
բ) + 5 + (−2)=+3
գ) − 4 + (+ 1)= -3
դ) − 8 + (+ 2)=-6
ե) + 7 + (−9)=-2
զ) − 10+(-10)=-20

4.Նշե՛ք գումարի յուրաքանչյուր գումարելու նշանը.
ա) − 5 + 8=+3
բ) 5 + 7=12
գ) − 13 + (− 9)=-22
դ) − 91 + 26=-65
ե) − 95 + (− 13)=-108
զ) − 56 + (− 102)= -158
է) 5 + (− 13)=-8
ը) 92 + (− 100)=-100

5. Մի հույն ծնվել է մ. թ. ա. 48 թ. և վախճանվել է մ. թ. 25 թ.։ Քանի՞ տարի է ապրել այդ հույնը։
Լուծում․ 48+25=73

Պատասխան․՝ հույնը ապրել է 73 տարի։

1. Ինչպե՞ս ես պատկերացնում դասավանդողի և սովորողի լավագույն հարաբերությունները: Ես սովորողի և դասավանդողի լավագույն հարաբերությունները պատկերացնում եմ այսպես։Առաջին հերդին սովորողը պետք է հարգի դասավանդողին, որ դասավանդողն էլ նրան հարգի, և այդ ժամանակ, արդեն դասավանդողը պետք է սովորողին հետաքրքրի դասի մեջ, և կարողանա լեզու գտնել սովորղի հետ, երրորդ հատկանիշը դա մարդ լինելը ՝ հասկանալ սովորղներին։ Օրինակ մի անգամ սովորղը տնային առաջադրանքը չի արել և դասավանդողը 2 չի նշանակել, սովորղը պետք է նախ հարգելի պատճառ ունենա, և եթե հարգելի պատճառ չունի ապա ուսուցիչը միանգամից 2 չը նշանակի այս զգուշացնի, որ մյուս անգամ 2 կնշանակի եթե կատարված չլինի։
2. Ինչպե՞ս ես պատկերացնում դասընկերների լավագույն հարաբերությունները: Դասընկերները նախ պետք է իրար հարգեն կարող են ընկերություն չանել բայց թշնամի չդառնանան։ Իհարկե շատ հավես կլինի եթե դասարանում բոլորը ընկեր էր լինեն և մի մեծ թիմ։
3. Ո՞ւմ ես մեղադրում հնարավոր լարված իրադրության դեպքում: Առաջին հերթին, ես ինձ եմ մեղադրում և կարծում թե կարողա ես նեղացրել կամ վիրավորել եմ մարդուն թեկուզ կատակով։ Ես եթե մադրուն նույնիսկ լավ չճանաչեմ, չհարգեմ, և չսիրեմ բայց նեղացնեմ ես ինձ վատ կզգամ և կմտածեմ թե ես շատ վատ մարդ եմ, և արժանի չեմ ինչ-որ մեկի հետ խոսալ, բայց եթե ինձ են նեղացնում ես թքած ունեմ ՝ մեկ է լինում, ։
4. Ի՞նչ կարծիք ունես քո մասին: Հաճա՞խ ես ինքդ քեզ մեղադրում: Ես իմ մասին լավ կարծիք ունեմ բայց ինձ ամեն դեպքում հրաշալի չեմ համարում, և այո հաճախ եմ ինքս ինձ մեղադրում։
5. Ինչպիսի՞ ուսուցիչ կցանկանայիր լինել: Ես կցանկանայ, ներողամիտ լինել ՝ չափի մեջ, բարի, և եթե ես ուսուցիչ լինեի ես իմ դասերը կյանքի հետ կապվաած կպատմեի ինչպես Ընկեր Մերին ՝ մեր մայրենիի ուսուցիչը։
6. Տանը, կյանքում ովքե՞ր են քո ուսուցիչները:

1.Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով ը տառը։

Ակնդետ, ակնթարթ, անակնկալ, անընդհատ, առընթեր, առնչվել, գույնզգույն, դասընթաց, դասընկեր, երկընտրանք, ինքնըստինքյան, լուսնկա, խոչընդոտ, համընկնել, հյուրընկալ, ձեռնտու, ճեպընթաց, մերթընդմերթ, նորընտիր, որոտընդոստ, սրընթաց, ունկնդիր։

2. Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով յա, իա, եա։ 

Հեքիաթ, ակացիա, բամիա, Այծյամ, էներգիա, Անդրեաս, եղյամ, էքսկուրսիա, խավիար, կղզյակ, Սուքիաս, կրիա, միլիարդ, վայրկյան, Բենյամին, մումիա, Սիսյան, փասիան, միմյանց, Արաքսյա, դաստիարակ, լյարդ, քիմիա, օվկիանոս, անցյալ, Ազարիա, Անանիա, Եղիա, Եղիազար, Երեմիա, հեծյալ, Զաքարիա, Մարիամ, Ամալյա, Օֆելյա։ 

3. Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության լրացնելով յո, իո, եո։

Ամբիոն, աքսիոմ, բրաբիոն, լեգեոն, հետիոտն, արդյոք, մարմարիոն, թեորեմ, մեդալիոն, միլիոն, ակորդեոն, չեմպիոն, Սրապիոն, տրիլիոն, օրիորդ ավիացիոն, ինդուկցիոն, ամեոբա, քամելեոն։

4. Արտագրե՛լ՝ ըստ անհրաժեշտության գրելով յ տառը։

Կայուն, հայելի, Միքայել, զրոյական, էություն, նայել, վայելել, գայիսոն, էակ, ատամնաբույժ, Ռաֆայել, միայն, պոեմ, պոետ, միասին, հիանալ, թեյել, խնայել, հիանալ, որդիական։