1. Ինչո՞վ են պայմանավորված տվյալ տարրի առաջաց րած պարզ նյութի ոչ մետաղական հատկությունները:

Մետաղական հատկությունների դրսևորումը որոշվում է առաջին հերթին արտաքին էլեկտրոնային շերտից տվյալ տարրի ատոմների էլեկտրոն տալու ընդունակությամբ

1. Դասավորեք հետևյալ տարրերն ըստ մետաղական հատկությունների ուժեղացման.

3. AI, 1. Mg, 4. K, 2. Na

1. Ինչո՞վ են պայմանավորված տվյալ տարրի առաջաց րած պարզ նյութի մետաղական հատկությունները:
2. Պարբերական համակարգի գլխավոր ենթախմբերում ատոմային համարի մեծացման հետ ատոմի շառավիղը մեծանում է, կապը միջուկի և արտաքին էլեկտրոնների միջև՝ թուլանում, էլեկտրոն տալը՝ հեշտանում, և համապատասխանաբար տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի մետաղական հատկություններն ուժեղանում են։
3. Դասավորեք հետևյալ տարրերն ըստ ոչ մետաղական հատկությունների թուլացման.

4. O, 2. F, 3. S, 1. CI

1. Ըստ պարբերական համակարգում տարրերի զբաղեցրած դիրքի` որոշե՛ք՝ հետևյալ զույգ տարրերից որ ատոմի շառավիղն է առավել մեծ
2. ածխածնի՞նը, թե՞ թթվածնինը
3. քլորի՞նը, թե՞ յոդինը
4. մագնեզիումի՞նը, թե՞ բերիլիումինը
5. ազոտի՞նը, թե՞ ֆոսֆորինը
6. Պատասխանները հիմնավորե՛ք:

Ածխածին, յոդ, մագնեզիում, ազոտ։

Առանձնացրել եմ այն նյութերը, որոնք ավելի մոտ են գտնվում պարբերության սկզբին։ Որքան մոտ է նյութը պարբերության սկզբին, այնքան մեծ է նրա շառավիղը։

Զատիկ կամ Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոն (եբրայերեն՝ פסח ‎ նշանակում է անցում, զատում, բաժանում, հեռացում, հին հունարեն՝ πάσχα, լատիներեն՝ Pascha), քրիստոնյա եկեղեցիների, այդ թվում նաև Հայ Առաքելական Եկեղեցու հնագույն և գլխավոր տոնը, հինգ տաղավար տոներից մեկը։

Սկիզբ է առնում հրեաների կողմից այսօր նշվող Պասեք տոնից, որի ժամանակ ըստ քրիստոնեական դավանանքի 1-ին դարում (ստույգ թվականը վիճելի է՝ 27-33 թթ. միջև ընկած ժամանակաշրջանում) Երուսաղեմում խաչվել և հարություն է առել Հիսուս Քրիստոսը։ Պասեքը հրեաների կողմից ինչպես նախկինում այնպես էլ այսօր տոնվում է ի նշան եգիպտական գերությունից ազատագրման և մասնավորապես Հին Կտակարանում նկարագրվող այն դրվագի, երբ Աստվածը նոխազի արյան միջոցով զատեց իր ժողովրդին եգիպտացիների վրա ուղարկված աղետից՝ անդրանիկ զավակների կոտորածից։ Համաձայն քրիստոնեական ուսմունքի՝ այդ իրադարձությունը նախանշան էր Հիսուս Քրիստոսի (Գառն Աստծո) կամովին մահվան ընդունման և իր արյան հեղման՝ հանուն մարդկության փրկության։ Քրիստոնեական եկեղեցիները Հիսուս Քրիստոսի հարությունը տոնում են որպես Զատիկ, որովհետև ըստ քրիստոնեական ուսմունքի Քրիստոսն է հավիտենական այն զոհը կամ պատարագը, որի միջոցով մարդն ստանում է մեղքերի թողություն, ապա՝ կյանք և հարություն։ Պողոս առաքյալը Հիսուսին այդպես էլ կոչում է՝ Զատիկ, «…քանզի Քրիստոս՝ մեր զատիկը, մորթվեց…» (Ա Կորնթ. 5.7–8)^[1]։

Զատիկը շարժական տոն է, այսինքն յուրաքանչյուր տարի նրա նշման օրը փոխվում է։ Հայ առաքելական եկեղեցին այն նշում է գարնան գիշերհավասարին հաջորդող լիալուսնի առաջին կիրակի օրը, որն ընկնում է մարտի 21-ից հետո մինչև ապրիլի 25-ը (35 օր) ժամանակահատվածի վրա։

Զատկին նախորդում է Ավագ շաբաթը։ Զատկի հետ առնչվող գլխավոր արարողությունները սկսվում են Ավագ շաբաթվա շաբաթ օրը և ավարտվում երկուշաբթի։ Շաբաթ երեկոյան մատուցվում է Քրիստոսի հարության ճրագալույցի կամ ճրագալույսի պատարագ, որով վերջանում է Զատկին նախորդած յոթ շաբաթ տևած Մեծ Պասի շրջանը։ Պատարագի ավարտին հավատացյալները միմյանց ողջունում են «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» ավետիսով և ստանում «Օրհնյալ է հարությունը Քրիստոսի» պատասխանը։

Ժամերգություն է տեղի ունենում և Պատարագ մատուցվում և բուն զատկական Կիրակի օրը։

Զատկի ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Զատկի ավանդույթներ

Սուրբ Զատիկի ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայկական ավանդույթում հավկիթներով հավկթախաղ է տեղի ունենում երկու հոգու միջև։ Կոտրող հավկիթի տերը հաղթող է ճանաչվում և ուտում կոտրված հավկիթը։ Նաև ավանդույթ է Զատկվա հավկիթներն ուտել թարխունով, աղով և լավաշով։

Արևմտյան երկրների ավանդույթում հավկիթները թաքցվում են խոտերի կամ կանաչների մեջ, և երեխաները փորձում են դրանք գտնել։ Այն կոչվում է «Զատկվա հավկթաորս»։

Զատիկը հայերի մոտ տոնվել է ապրիլ ամսին՝ շատ ավելի վաղ, քան քրիստոնեությունն է։ Այն զատիկ է կոչվել ձմեռվանից գարունը զատելու առթիվ։ Վարկածներ կան, որ սկզբնական շրջանում այն եղել է անշարժ տոն և համընկել է մարտի 21-ի գիշերահավասար օրվա հետ՝ գիշեր – ցերեկն իրարից զատելու իմաստով։ Հայ հեթանոսական նոր տարում և պարսկական Նովրուզ տոնին, որոնք սկսվում են գարնան գիշերահավասարին, ևս ներկվում են հավկիթներ։ Հայ հեթանոսական նոր տարում ևս 2012 ներկված հավկիթներն ուտում էին թարխունով, աղով և լավաշով։վ

Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, թե տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը։

P₂O₅=31×2+16×5=390

Li₂O=7×2+16=30

Fe₃O₄=56×3+16×4=736

SO₃=32+16×3=144

CaO

SH₂

Կալցիում Օ

Էս հաշ երկու

CaO=40+16=56

SH₂=32+1×2=34

1. Տվեք հարաբերական ատոմային զանգվածի սահմանումը:

Տարրի հարաբերական ատոմային զանգվածը ցույց է տալիս, թե այդ տարրի մեկ ատոմի զանգվածը քանի՞ անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը։

1. Մեկնաբանե՛ք Ar(ֆտոր) = 19 հավասարությունը:

Հարաբերական ատոմային զանգվածը նշանակում ենք Ar-ով, սա նշանակում է, որ ֆտորի մեկ ատոմի զանգվածը էչ անգամ մեծ է ատոմային միավորից։

1. Հաշվե՛ք հետևյալ երեք տարրերից յուրաքանչյուրի ատոմի իրական զանգվածը՝ mo-ն.

ա) Ar(բոր) =10,81:1,66×10^-24

բ) Ar(ցինկ) =65,39:1,66×10^-24

գ) Ar( պղինձ )=63,546:1,66×10^-24

4. Հաստատե՛ք հետևյալ պնդումների ճշմարտացիությունը քիմիական տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների վերաբերյալ.

ա) ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածից,-Այո

բ) չափողականություն չունեցող մեծություն է-Ոչ

գ) ցույց է տալիս, թե տվյալ տարրի ատոմի զանգվածը քանի անգամ է մեծ ածխածնի ատոմի զանգվածի 1/12 մասից-Այո

դ) ճիշտ արժեքները տրված են պարբերական համակարգում-Ոչ

1. Սահմանեք քիմիական բանաձև հասկացությունը:

Քիմիական բանաձև նյութի բաղադրության պայմանական գրառումն է քիմիական տարերի նշաներով և ինդեքսներով։

• Ի՞նչ է ինդեքսը և ե՞րբ է այն օգտագործվում:

• Ի՞նչ տեղեկություն է «հաղորդում» քիմիական բանաձևը նյութի վերաբերյալ:

• Լրացրե՛ք բաց թողած բառը. մոլեկուլը նյութի այն ամենափոքր մասնիկն է, որը պահպանում է տվյալ նյութի ———-հատկությունները:

Քիմիական հիմնական

• Կարդացե՛ք քիմիական բանաձևերն ու շարադրե՛ք դրանցից ստացված տեղեկությունները.

ш) Cu0-Կուպրում Օ

p) NaOH-Նատրիում Օ հաշ

q) Al0-Ալյումին Օ

n) SiO-Սիլիցիում Օ

Կարդացե՛ք առօրյայում ձեզ հանդիպող նյութերի բանաձևերը.

1. կերակրի աղ՝ NaCl
2. խմելու սոդա՝ NaHCO3
3. քացախ՝ CH3COOH (քացախաթթու)
4. գինու սպիրտ՝ C2H5OH
5. Գլյուկոզ ՝C6H12O6
6. Շաքար՝ C12H22O11
7. յոդ՝ J2

1.Հարարբերական մոլեկուլային զանգվածը ցույց է տալիս, թե տվյալ նյութի մեկ մոլեկուլի զանգվածը քանի անգամ է գերազանցում զանգվածի ատոմային միավորը։

2. Mr (P₂O₅) = 31 x 2 + 16 x 5 = 142

Mr (Li₂O) = 7 x 2 + 16 = 30

Mr (Fe₃O₄) = 56 x 3 + 16 x 4 = 232

Mr (SO₃) = 32 + 16 x 3 = 80

3. mo (CaO) = 56 x 1,66 = 92,96

4. 6,6445×10^-23 : 1,66 = 40

Վարժություն 5` աղյուսակ․

6. ա)CaO

բ)H²S

Ինչպե՞ս են կարդացվում։

ա) Կալցիում Օ

բ) Հաշ երկու էս

Նյութերի հարաբերական մոլեկուլային զանգվածները։

ա) Mr (CaO) = 56

բ) Mr (H₂S) = 34

1)Ի՞նչ անվանում են ստացել բնությունն ուսումնասիրող գիտությունները.

1. պատմական
2. հումանիտար
3. բնագիտական
4. իրավագիտական

2)Ո՞ր շարքում են թվարկված միայն ֆիզիկական մարմիններ.

1. գիրք, մեխ, ալյումին
2. սեղան, գրիչ, տետր
3. երկաթ, բաժակ, ոսկի
4. քացախ, դույլ, աղ

3)Թվարկված երևույթներից ո՞րը ֆիզիկական չէ.

1. ճոճանակի շարժումը
2. փայտի այրումը
3. մեքենայի ընթացքը
4. երկրագնդի պտույտը արեգակի շուրջ

4)Ո՞ր մարմինը չի կարելի պատրաստել փայտանյութից.

1. գիրք
2. տուփ
3. մեքենայի շարժիչ
4. դուռ

5)Բացատրե՛ք «ատոմ» բառի իմաստը և տվե՛ք նրա սահմանումը:

Ատոմը հունարեն բառ է և թարգմանաբար նշանակում է անբաժանելի: Ատոմը նյութի փոքրագույն մասնիկն է:

6)Պատկերացրե՛ք, որ ձեր ձեռքին կախարդական փայտիկ է, և դուք փոխարկում եք. 

ա) քարը՝ ավազի,

բ) թթվածինը՝ օզոնի, 

գ) սառույցը՝ գոլորշու։

Ո՞ր դեպքում եք դուք քիմիական փոխարկում կատարել։

1. Սահմանեք ֆիզիկական երևույթ . հասկացությունը: Առաջարկե՛ք առնվազն երկու օրինակ:

Ֆիզիկական երևույթները այն տեսակի երևույթներն են, որոնց ժամանակ նոր նյութը չեն առաջանում, այլ կարող է փոխվել ագրեգատային վիճակը, ձևը և չափսերը։
Օրինակներ՝
– թղթի պատռելը
– ջրի եռալը
– սառույցի հալվելը

1. Հետևյալ երևույթներից որո՞նք են ֆիզիկական (ընտրությունը հիմնավորե՛ք).

ա) սառույցի հալվելը 

բ) ջրի գոլորշիանալը

գ) պղնձի սևանալը տաքացնելիս

դ) բաժակի կոտրվելը

Նշված երեևույթները ֆիզիկական են, քանի որ դրանց ժամանակ նոր նյութեր չեն առաջանում։

3. Սահմանե՛ք քիմիական երևույթ հասկացությունը: Առաջարկե՛ք առնվազն երկու օրինակ:

Քիմիական երևույթների ժամանակ նոր նյութեր են առաւջանում։ Քիմիական երևությները հատկանիշներն են գույնի,հոտի համի փոփոխություն, էներգիայի անջատումկամ կլանում, ստվածքի առաջացում և գազի անջատում։ Օրինակներն են աղի այրումը, կաթի թթվելը։

3. Հետևյալ երևույթներից որո՞նք են քիմիական (ընտրությունը հիմնավորե՛ք).

ա) ջրի եռալը

բ) արծաթե զարդի սևանալը

գ) երկաթի ժանգոտվելը

դ) կաթի թթվելը

Ես ընտել եմ հետևյալ տարբերակները (Բ,Գ,Դ) ։

Օրինակ՝

Դ տարբերակում երբ կաթը թթվում է, փոխվում է` համը, և տհաճ հոտ է գալիս ։

5. Թվարկեք քիմիական ռեակցիաների հատկանիշները: Բերեք օրինակներ:

Ֆիզիկական երևույթները այն տեսակի երևույթներն են, որոնց ժամանակ նոր նյութը չեն առաջանում, այլ կարող
է փոխվել ագրեգատային վիճակը, ձևը և չափսերը։
Օրինակներ՝,  թղթի պատռելը, ջրի եռալը,  սառույցի հալվելը, ածուխի այրվելը։

5. Ի՞նչ պայմաններ են անհրաժեշտ քիմիական ռեակցիաների ընթանալու համար: Թվարկե՛ք ձեզ հայտնի օրինակները։

Քիմիական ռեակցիաի համար անհրաժեշտ է ջերմաստիճան, տաքացում, խոնավություն և այլն։

Երևույթները որոնց ընթացքում փոխվում են առարկայի ձևը կամ չափսը, նյութի ագրեգատային վիճակը կամ խտությունը, բայց նյութի բաղադրության և կառուցվածքի փոփողություններ տեղի չեն ունենում, այսինքն՝ նուր նյութեր չեն առաջանում անվանում են ֆիզիկական երևույթներ։

Օրինակ՝ տերևի ընկնելը, քարի գլորվելը։

սառույցի հալվելը, բաժակի կոտրվելը, ջրի գոլորշիանալը։

Երևույթները, որոնց ընթացքում փոխվում է նյութի բաղադրությունը, նյութերը մեկը մյուսի են փոխարկվում, այսինքն՝ նոր նյութեր են առաջանում կոչվում են քիմիական երևույթներ կամ քիմիական ռեակցիաներ։

Օրինակ՝ թղթի վառվելը, փայտի կոտրվելը։

Արծաթե զարդի սևանալը, երկաթի ժանգոտվելը, կաթի թթվելը, քանի որ փոխվում է տեսքը, և համը։

Գույն, համ, հոտ։

Կաթը թթվում է-հոտ է գալիս, համ է գալիս

Արծաթե զարդը սևանում է-գույնը փոխվում է։

Օրինակ՝ որպեսզի արծաթե զարդը սևանա, այն պետք է անընդհատ ջրվի։

Եթե կաթը սառնարան չեն դնում շուտ թթվում է, բայց սառնարան դնելուց էլ երբ իր ժամկետից անցնում է թթվում է։

Սպիրտի և ջրի

Հատկություններ, հատկանիշներ։

Կավիճ և ջուր։

Թորումով։

Կվերցնենք ջրից և բաց կպահենք ինչ որ ժամանակ։ Հետո կավի մասնիկները կիջնեն ջրի հատակ։

Բյուրղացում

գ) 2.4.5.

բ) 2.3.4.